شهر تفت در جنوب غربی استان یزد و در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده و به دلیل قرار گرفتن در دامنه‌های شیرکوه از آب و هوایی خنک نسبت به دیگر شهرهای استان یزد برخوردار است. شهر تفت به‌طور کلی از دو بخش تشکیل می‌شود: بخش شمالی و بخش جنوبی که به ترتیب گرمسیر و سردسیر نامیده می‌شوند.
دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌شناس معاصر و نویسنده سرشناس تاریخ که اکثر نوشته‌هایش دربارهٔ تاریخ کویر ایران است، نام شهر تفت را منسوب به گرمای کویری آن می‌داند. واژه تفت، به معنی گرم شدن یا به معنی سبد و طبق میوه آمده‌است.
تفت در بلندترین نقطه استان قرار دارد و از آن میتوان به عنوان بام استان یاد کرد، این شهر در کنار ارتفاعات شیرکوه بین ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۴۰۷۵ متر از سطح دریا واقع شده که به دلیل نزولات جوی و ارتفاع مناسب و واقع شدن در بین کویرهای مروست و ابرکوه، به عنوان یکی از مناطق ییلاقی استان یزد معرفی می‌شود.
هم‌اکنون تفت دارای ۱۷ محله است، از آن جمله میتوان به باغ گلابدان، گرمسیر و سردسیر (سرده)، غیاث آباد ، باغ موردان (باغ مورتین) ، باغ خندان، باغ گلستان و راحت آباد که محل سکونت اقلیت زرتشتی تفت است اشاره کرد. هر محله دارای حداقل یک حمام عمومی، مسجد، حسینیه و آب‌انبار بوده که امروزه آب‌انبارها و حمام‌ها به عنوان آثار تاریخی کاربرد دارند.
با توجه به استعداد ناحیه، بیشتر مردم تفت کشاورز و باغ دار هستند. از فراورده‌های کشاورزی این منطقه میتوان گندم، جو، بنشن، تره بار، انار، هلو، زردآلو، گوجه و گردو را نام برد، که انار تفت فراوان و به علت آبدار بودن و قابلیت نگهداری بالای آن از کیفیت خوبی برخوردار بوده و به نقاط دیگر کشور و خارج از کشور صادر می‌شود. مردم این شهر همراه کشت به دامداری نیز می‌پردازند
بخش مرکزی شهرستان تفت
بخش نیر
بخش گاریزات
در اینجا به معرفی برترین جاهای دیدنی تفت می پردازیم که پشت هر کدام از آن ها تاریخی ارزشمند نهفته است.
کوه عقاب تفت
کوه عقاب یزد هم یکی از جاهای دیدنی تفت و یکی از آثار تاریخی یزد است که یک کوه ۲۰۰۰ متری و به شکل یک عقاب عظیم الجثه است که بال هایش را بر سطح دشتی وسیع پهن کرده است. به دلیل آهكی و فرسایشی بودن كوه عقاب تفت، در این منطقه هیچ گونه گیاهی رشد نمی کند. عقاب کوه تفت در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و یکی از آثار تاریخی و دیدنی روستای فراشاه است که شامل چنار کهنسال، یک غار در دامنه کوه، ۲ حسینیه، ۴ مسجد، زیارتگاه قدمگاه، برج دیدبانی و… است.
مجموعه شاه نعمت الله ولی
یکی از جاهای دیدنی یزد و تفت، مجموعه تاریخی شاه نعمت الله ولی است که شامل حسینیه، مسجد، بقعه شاه خلیل ثانی، زورخانه، مدرسه، بازار، میدان، آب انبار و نخل می شود و این مجموعه در مرکز شهر تفت قرار گرفته است. حسینیه شاه ولی در قسمت جنوبی میدان شاه ولی تفت قرار گرفته است. قدمت این بنای تاریخی به قرون نهم و دهم هجری برمی گردد و بر اساس تخمین باستان شناسان مربوط به دوره صفوی است. مسجد شاه ولی که به مسجد جامع تفت معروف است، در میدان مرکزی قرار گرفته است و از خشت و آجر ساخته شده است. این بنا کاشی های قدیمی و زیبایی دارد که معمولا از آن ها در ساخت گنبدهای تاریخی استفاده می شود. برای مثال در مسجد شیخ لطف الله اصفهان و گنبد کبود تبریز از این نوع کاشی استفاده شده است.
باغ صدری
باغ صدری یکی از جاهای دیدنی تفت است که به آن باغ نمیر هم گفته می شود و ۱۳ هزار متر وسعت دارد. این باغ در زمان زندیه و به فرمان صدر العلماء ساخته شده است. در میان بومیان یزد، باغ صدری به باغ نمیر تفتی معروف است چون در زمان های قدیم این باغ محل زندگی ارباب نمیر تفتی باغبان صدر العلماء بوده است. او یک زرتشتی بود که از شکسته بندهای معروف یزد بوده است. باغ صدری تفت به تنهایی دارای جاذبه های تاریخی زیادی است. برای مثال در آن بلندترین بادگیر تفت، تالار بزرگ، آسیاب آبی و یک حوض سنگی که وسعت آن ۵۰۰ متر است با ۹۵ فواره آب وجود دارد که آب آن از کوه می آید و شبیه به باغ فین کاشان است. باغ صدری تفت در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آبشار دره گاهان
تنها آبشار دیدنی یزد که در تفت واقع شده است، آبشار دره گاهان است. ارتفاع این آبشار بیش از ۲۰ متر است و در جنوب غربی این شهر قرار گرفته است. این آبشار به صورت فصلی است و آب آن از باران هایی که در این منطقه می آید و ذوب شدن تدریجی برف های شیرکوه تامین می شود. از جاذبه های این آبشار میتوان به آب و هوای مطبوع، دره و سنگ های صخره نوردی اشاره کرد و در نزدیکی آن یک جاذبه باستانی به نام قلعه پهلوان بادی قرار دارد که بالای صخره بزرگی قرار گرفته است و در زمان های قدیم شخصی با همین نام از آن به عنوان پناهگاه شخصی استفاده می کرده است.
پیست اسکی سخوید
گرچه اسم یزد پیوندی با سرما و برف ندارد، اما در اطراف شهر، یخچالی طبیعی از قدیم وجود داشته که مردم با قاطر از آن به خانه‌هایشان یخ می‌آوردند. این در حالی‌ست که کاربری آن امروزه تفریحی شده و مردم با لباس اسکی و گاهی با تیوپ و یک جفت دستکش به دامنه‌های کوه شیرکوه و پیست اسکی سخوید می‌روند.
آسیاب آبی
آسیاب آبی، از دیگر جاهای دیدنی تفت است که با قدمت ۴۰۰ ساله در این شهر قرار دارد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید شهر تفت با دارا بودن بیش از ۱۸ آسیاب آبی، به شهر آسیاب‌های آبی معروف بوده است.
آسیاب آبی تاریخی تفت، توسط شخصی به نام حاجی محمد علی فلاح اداره می‌شود که نسل به نسل و به صورت موروثی به وی رسیده است. این آسیاب آبی، تنها آسیاب زنده است که سرچشمه آن از صادق‌آباد تفت آغاز می‌شود و از روستای اسلامیه و تفت عبور می‌کند.
آسیاب آبی تفت از دو سنگ آسیاب تشکیل شده که قطری در حدود ۱۲۰ سانتی متر دارند و وزن آنها ۵۰۰ کیلوگرم است. یکی از ویژگی‌های جالب توجه این آسیاب، مصالحی است که برای ساخت آن به کار رفته که شامل خشت، گل، آجر و سنگ می‌شود و آن را خاص و تماشایی کرده است. این آسیاب آبی کهن و ۴۰۰ ساله، همچنان در این شهرستان قرار دارد و مورد توجه گردشگران تفت است.
صنایع دستی علاوه‌بر جاذبه های هنری، فرهنگی و بومی از ویژگی های ممتاز اقتصادی از جمله ارزش افزوده بالا، عدم وابستگی تولید به کشورهای خارجی، سهولت کسب مهارت و عدم نیاز به سرمایه گذاری بالا، عدم عوارض سوء زیست محیطی و قابلیت ایجاد همه مکانی و همه زمانی، تامین مواد اولیه از داخل کشور و سایر مولفه های مزیت دار اقتصادی برخوردار است.
سبد بافی
مواد اولیه این هنر اغلب از شاخه های انار،توت وبید تهیه می شود وتنها مهارت دست های بافنده است که به آن زینت می بخشد.برای بافت سبد بسته به اندازه آن،تعدادی شاخه را در جهت عمودی روی هم قرار می دهند وبا یک ساقه باریک آنها را به هم می بافند تا ازهم جدا نشوند؛بعد با شاخه های دیگر اقدام به بافتن سبد به صورت زیگزاگ می کنند ودر پایان آنرا باقیچی قطع می نمایند
.
گیوه دوزی
گیوه دوزی یکی از قدیمی ترین صنایع دستی یزد و نوعی پاپوش مخصوص مردان روستایی است که در گذشته در تفت، مهریز، نیر، روستای هنزا، بهاباد، بغداد آباد و مهریز رواج چشمگیری داشت و در حال حاضر بیشتر در شهرستان مهریز این صنعت رواج دارد.
پارچه نخی، چرم، نخ تابیده شده، کتیرا، جوهر نیل و میخ از جمله مواد اولیه تهیه گیوه است. در بافت گیوه ابتدا تخت پارچه ای را به وسیله کهنه نمناک می کوبند و بعد از تابیده شدن با چرم گاو، کتیرا و نخ به یکدیگر متصل می کنند.
در گیوه بافی مراحله تخت کشی آن توسط مردان و مرحله رویه بافی توسط زنان انجام می شود. گیوه با تخت پلاستیکی دوام بیشتری دارد و در گذشته بیشتر مورد استفاده قرار می گرفت. گیوه پارچه ای به علت ظرافت بیشتر در مراسم جشن و سرور استفاده می شد
.
قالی بافی
بافت فرش یکی از هنرهایی است که مردم یزد از دیرباز به آن علاقه نشان داده اند و شاید به جرأت بتوان گفت نیمی از جمعیت استان یزد اگر قالیباف حرفه ای نباشند، حداقل گره زدن بر تار و پود فرش می دانند.
از ویژگی های فرش در یزد این است که از تهیه نخ و رنگ آن تا نقشه و بر دار کردن تارهای فرش تا بافت و به اصطلاح روکار گیری آن به صورت بومی و با سرپنجه هنرمند مردمان این دیار انجام می شود
.
چلنگری
آهن، ماده اوليه مورد مصرف در حرفه چلنگري است، كه از دوران قبل از اسلام توسط ايراني ها كشف شد و پس از به كارگيري آتش و ابزارآلات در بخش كشاورزي مورد استفاده قرار گرفت.
البته صنعتگران يزدي در مركز فلات ايران از جمله نخستين بهره برداران منابع آهن بودند كه توانستند با ضرب چكش آن را به خدمت خود بگيرند.
امروزه در جاي جاي استان يزد به خصوص روستاي تاريخي « سخويد» شهرستان تفت و محله تاريخي « اسطريج» شاهد وجود كوره هاي سنتي هستيم كه البته بسياري از آنها تعطيل شدند.
انار
تفت، قطب تولید انار استان یزد و حتی کشور است و به همین دلیل است که میوه انار با نام تفت، پیوندی دیرینه دارد.
برداشت انار در تفت از اوایل آبان ماه شروع و حدود ۲۰ روز ادامه دارد؛ مهمترین ویژگی انار این منطقه که قابلیت نگهداری بیش از پنج ماه در انبارهای معمولی را دارد به همین خاطر است که اگر شما در ایام نوروز هم به تفت بیایید؛ می‌توانید از این محصول بی‌نظیر میل کنید.
ایران
یزد
تفت
جمعیت طبق آمار سال ۱۳۹۵: ۴۳،۸۹۳ نفر
مساحت: ۵٬۸۴۶ کیلومتر مربع
میانگین دما: ۱۶ درجه سانتی‌گراد
دین: اسلام ، آیین زرتشت ، یهودیت
فرماندار: محمد محامدی
پیش شماره تلفن: ۰۳۵
