لعاب لایه نازکی از شیشه است که به صورت پوشش بر سطح بدنه بیسکویت شده و یا بدنه خام به کار برده می‌شود. لعاب پخته می‌تواند به یکی از صورت‌های شفاف و بی‌رنگ، رنگی و یا اپک (سفید شیری رنگ) و به صورت کریستال ظاهر شود. لعاب شیشه‌ای با پوشش شفاف یا مات که از دو جهت زیبایی و کاربرد عملی مورد توجه قرار گرفته است؛ یکی آن که به کاشی جلا و درخشندگی بخشیده و آن را زیبا و چشم‌نواز می‌گرداند؛ دوم آن که کاشی را غیر قابل نفوذ می‌کند.
در طبیعت، بسیاری از مواد جامدی که بلوری هم نیستند در اثر حرارت به شیشه و مینا تبدیل می‌شوند و پاره‌ای از اکسیدها از جمله اکسید سیلیس (سیلیکا)، کوارتز، فلدسپات، گرافیت، کربنات، باریم، قليا و غیره در اثر حرارت زیاد به شیشه شفاف تبدیل می‌گردند و پس از این که در آب سريعا سرد و سپس ساییده می‌شوند، به صورت پودر در می‌آیند. این همان پودر لعاب شیشه‌ای بی‌رنگ است که در کاشی سازی لعاب اصلی به شمار می‌رود. این پودرها در حرارت‌های بین ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد تا ۱۰۶۰ درجه سانتی‌گراد ذوب می‌شوند.
شیشه چگونه به وجود می‌آید
همانطور که قبلا در مبحث خاک‌ها گفته شد سیلیس یکی از منابعی می‌باشد که در لعاب‌سازی کاربرد بسیاری دارد چرا که ما در ترکیب مواد سازنده لعاب از «مواد شیشه‌ساز» استفاده می‌کنیم. شیشه در واقع ماده‌ای مذاب (مایع) است اما در دماهای معمول چنان ویسکوزیته‌ای دارد که به صورت یک ماده جامد ظاهر می‌شود. به همین علت موقعی که دما به حد کافی زیاد شده باشد شیشه به حالت مایع بازگشته و با روان شدن به آسانی لایه‌ای نازک بر روی سطح بدنه تشکیل می‌دهد.
شیشه‌ای که به عنوان لعاب به کار برده می‌شود باید از ویژگی‌هایی نظیر: ثبات در مقابل شرایط محیطی، مقاومت در مقابل اثر صابون‌ها و سختی کافی برخوردار باشد. آن چنان سختی که به آسانی خراش بر ندارد. لعاب‌ها ممکن است سخت یا نرم باشند. لعاب‌های نرم آنهایی هستند که درجه سختی‌شان پایین است و لعاب‌های سخت در درجات حرارت زیاد به کمال پخت می‌رسند.
لعاب‌های سربی لعاب نرم هستند و لعاب‌های کوارتز و فلدسپات جزو لعاب‌های سخت محسوب می‌گردند. در ضمن شیشه باید در حین سرد شدن قطعه از انقباض مساوی با انقباض سرد شدن بدنه برخوردار باشد تا از ترک خوردن لعاب جلوگیری شود.
لعاب‌های رنگی
برای تهیه لعاب رنگی پودر لعاب شیشه بی‌رنگ را با برخی اکسیدهای فلزی از جمله اکسید قلع، اکسید سرب، اکسید کلسیم، اکسید سدیم، اکسید پتاسیم، اکسید روی و آلومینیوم به نسبت معینی مخلوط می‌کنند و لعاب سفید اگر با اکسیدهای فلزی از قبیل اکسید آهن، مس، کبالت کروم، منگنز، نیکل مخلوط گردد به لعاب‌های زرد، قرمز، آبی یا ترکیبات آمیخته دیگری تبدیل خواهد شد.
رنگ‌پاشی بر روی قطعات سرامیکی (کاشی)
در هنگام پاشیدن لعاب یا رنگ بر روی قطعات می‌بایستی نکات ایمنی و ظریف کاری با دقت انجام گردد. تا در انتها، پس از خارج شدن قطعات از داخل کوره به نتایج مثبت و قابل قبولی دست یافت تا از دوباره کاری و خراب شدن اجناسی که با زحمات بسیار ساخته و پرداخته شده جلوگیری شود. در انتهای کار نیاز به رنگ‌آمیزی و لعاب‌کاری مجدد و همچنین هزینه‌های اضافی و صدمات جبران ناپذیر جلوگیری به عمل آید.
پیستوله کاری لعاب یا رنگ بر روی بدنه‌های سرامیک
پاشیدن رنگ یا لعاب به وسیله پیستوله تنها فنی است که بهترین و صاف‌ترین پوشش لعابی را ایجاد می‌کند. این روش بهترین روش لعاب زدن بدنه‌های بزرگ است را که فقط به اندازه‌ای که سطح قطعه پوشانده شود به لعاب احتياج می‌باشد. در این روش می‌توان سطحی یکنواخت ایجاد اینکه لعاب به صورت پودر با سرعت زیاد از نازل یا سر پیستوله خارج شده و بر روی بدنه به خوبی پوشش داده می‌شود. در این روش اگر پیستوله با فاصله زیادی نسبت به بدنه گذاشته نشود ذرات لعاب پیش از برخورد با سطح بدنه کمی خشک می‌شود. در این روش اگر فاصله پیستوله زیاد باشد لایه‌ای سست و نرم بر سطح بدنه تشکیل می‌شود.
اگر پیستوله خیلی نزدیک به سطح قطعه و یا به مدت طولانی در یک نقطه ثابت از سطح قطعه نگه داشته شود لایه لعاب پیش از اندازه مرطوب شده و پوست می‌اندازد. برای اینکه کار لعاب زدن با اسپری به خوبی انجام شود نیاز به تنظیم نازل و فاصله پاشش بر روی قطعه می‌باشد.
تزیین زیر لعاب
تقریبا از همان زمانی که لعاب شناخته شد کار تزیین کردن زیر لعاب نیز انجام شده است چرا که اقتباس کردن تکنیک‌ها رنگ‌آمیزی عصر پیش از لعاب برای تزیین بدنه‌های سرامیکی امری کاملا طبیعی بوده است. در ابتدای کار از رسی‌های رنگ طبیعی برای تزیین زیر لعاب استفاده می‌شده است اما بعدها استفاده از دوغاب‌هایی که عامل رنگ از آنها اکسیدهای قلیایی خاکی بود رایج شد. رنگ‌های تزیینی زیر لعاب دوام بسیار زیادی دارند چرا که این نوع رنگ‌ها تحت پوشش لعاب اصلی بوده و به همین علت از سایش و ترک در امانند. در ضمن لعاب روی رنگ‌های تزیینی چنان اثری در زیبایی رنگ‌های زیر لعابی بر جای می‌گذارد که به دست آوردن چنین اثرات رنگی در روش‌های تزیینی رو لعابی هرگز امکان‌پذیر نیست. البته محدوده رنگ‌های قابل استفاده در روش تزیین کاری زیر لعاب چندان زیاد نیست چرا که رنگ‌های زیر لعابی باید در دمای پخت لعاب اصل بدنه ثبات داشته باشند و تعداد این نوع رنگ‌ها نیز زیاد نیست، مضافاً اینکه با افزایش دمای پخت لعاب، رنگ‌های قابل استفاده زیر لعابی نیز کمتر می‌شود.
ترکیب رنگ‌های زیر لعابی
رنگ‌های سرامیکی: برای استفاده از رنگ‌های سرامیکی در زیر لایه لعاب اصلی، این نوع رنگ‌ها باید در زیر لعابی که روی آنها را پوشش می‌دهد ثبات کافی داشته باشد چرا که هر گونه ناسازگاری و عدم ثبات لعاب بین رنگ زیر لعابی و لعاب اصلی، علاوه بر تغییر رنگ باعث نفوذ رنگ زیر لعابی به داخل لعاب شده و مانع از تجلی طرح رنگی زیر لعاب می‌شود.